Grete Kammer "Tante Kammer" geb. Borchers wurde in Dollern am 19. Juli 1907 geboren und verstarb in Dollern 102 jährig am 11. August 2009. 1924 bis 1926 war sie als junges Mädchen auf dem Hof Tamcke in Dollern in Stellung. Später, schon verheiratet, war sie als Hauswirtschaftlerin wieder auf dem Hof Tamcke. Der Hof Tamcke in Dollern ist seit drei Generationen im Familienbesitz.

 

Tante Kammer erzählt vom Backhaus

Erinnerung mit „Tante Kammer“
 

Grete Kammer besuchte uns am 08.08.2003 in unserem Backhaus. Das Backhaus aus Dollern wurde vom Verein „BHB e.V.“ historisch restauriert und wiederaufgebaut.

Tante Kammer herzlich willkommen auf der alten Arbeitsstelle.

Wir sind sehr neugierig, was sie nun fühlen? 

 

Kinner, is dat schöön, ik mutt mi ierst mool alln’s ankieken. Hebbt ji dat alln’s mookt? Dat is wi fröer. Blots de Footborm wör nich so scheun as disse. 

 

Der Fußboden war der aus Stein oder anderem Material?

De, deie wör ut Fildsteen un veel unebener as disse hier. De wör ut Fildsteen un Klinker dörenanner verlegt. Alln’s dörenanner, wat se fröer harrn. Öber de Backruum wör wi hier ut Lehm, dor müss de Asch rut. De Mann, de de meiste Arbeit mooken müss wör de, de a morgens den Oben anböten müss. Wenn de Oben hitt genoog wör, hebbt wi mit een Koor den Deeg no’t Backhuus schoben. Mit een Schüber kööm de geformte Deeg denn in Oben. Hinnerk Dittmer hett dat mookt as de oole Hannes Mühlkopp dat nich mehr kunn. De is denn ok bald in sien Heidhuus dootbleben. Jo, dat wör so. Wi harrn ton backen jümmer hellet Tüüch an, witte Kittel un helle Koppdöker. Uns Cheffin hett jümmer dor op oppasst, dat wi all de Hann wuschen harrn. Den Brootdeeg hebbt wi mit uns Hann’ dörkneet un formt. Dat hett veel Spooß mookt.

Da ward ihr auch mehre Leute. Wie viele ward ihr dann?

Jo, door kööm denn de ganze Noberschoop un de Hüsselfroons, de harrn ok jümmern Brootdeeg mitbröcht. Dorför müssen se all mithölpen.
Vörher müssen se Bescheid seggen wiveel Broot se mitbacken wulln. Dat kööm dor öber op an, op genoch Platz wör. Wi hebbt denn dörtellt. Aff un to kööm dat ok för, dat de Oben vull wör un einige kunn’ denn nich mitmooken. Morgens half-veer wörn wi ut’n Bett smeeten un denn güng dat los. Mitholpen hebbt meistens bloot’s Fronslüüt. De Kirls kümmern sik üm dat Hult un dat böten. Dat Hult harrn wi sübbs. De Kirls hebbt dat a hinleggt, wenn dat Broot ut den Oben rut wör, dat kunn denn in’n noch warmen Oben nodröögen vör den kommen Backdag. Ok all de Busch, de in Goorn affalln de, wör mit vobrennt. Dat Mehl harrn wi jo sübbs opp’n Hoff. Dat geev ok een egen Möhl. Dat Kuurn harrn wi op’n Böben, wi müssen dat jümmer ümschüffeln, dat dat nich warm warrn de.

Dat Kuurn wör denn in Säck schüffelt un von de Kirl’s no de Möhl drogen. Gliek blangen den Böben wör de Möhl. Hier wör dat Kuurn moolt un in Säck op’fungen un wer ropdrogen. An Obend vört backen wör alln’s kloor mookt. Dat wör keen Windmöhl, dat wör een Möhl, so een Möhl mit Strom andreben. Dor wörn richtige Möhlsteen in, de müssen fooken scharp mookt warrn. Sons wör dat Kuurn bloots quetscht.

Tante Kammer, wann bist du zum Hof Tamcke gegangen?

Jo, 1924, 1925 un 1926. Man kööm ut de School un wör denn gliek as Deensten losschickt un hett sein Gild sülbens vodeent. As ik denn loter voheirod wör, bün ik wieter op den Hoff Tamcke gohn. Ik heff denn bi de ole Cheffin sauber mookt. De junge Fro wör to ok voheirod, un de Kinner kömen. Ik bün denn ok dorbleben. Ok vondoog komm ik noch op den Hoff no de Kinner, ik kenn’ jüm all noch. Lisa is 80 worrn. Dat is de Dochter von de domolige Buerfroo. Ik heff ehr to Dööp holen.

 

Wie viele Brote habt ihr denn so gebacken?

Oh, dat wörn ganz veel. Ganz grote Swartbrööt. De müssen jo grote Schieben hebben. Wenn wi de Brööt rutkregen harrn, müssen se ierst afköhlen. Se wörn denn mit een Schufkoor den Barg hochschoben. Dat güng denn dör de Waschköök un dör de Köök rünner in Keller. In Keller hüngen Schauckeln an de Deek. Se hüng’n an Benner öber de een Buddel togen wör. De Buddel’s schull’n de Müüs afholen. Se rutschen an de Buddel aff. Op disse Schauckel wör dat Broot legt, dat de frische Luff von all de Sieden ran kunn. De veelen Brööt wörn op 2 oder 3 Schaukeln logert.

Und die blieben dann alle in dem Keller?

Nee, wi nich! De Brööt (Gniggern!). Jo de Brööt. Ünnert grode Flett in Buernhuus von Tamcke wör de Keller. So een groden Steenkeller mit all soon Steen as hier. De Oben wör jümmers vull. Von de Nobers kömen jümmer welk de mitbacken wulln. Obens vör den Backdag seggen se bescheed, dat de Oben ok vull warrn de. Wenn dat Swartbroot ut denn Oben rut wör, kööm dat Fienbroot rin. Dat wör een Mischbroot. Fienbroot seggt wi vodoog dorto  –Ruggen un Weeten- tosomen mischt. Un denn keum de Bodderkoken. Wi hebbt Swartbroot, Mischbroot, Weetenbroot un ok Rosinenbroot backt. De Lüüt, de jümmern Deeg to Huus mööken, köömen ierst kott vört backen. Von’t letzte backen wör een grooten Klumpen Deeg in een Kruuk opbewoort un denn den neegen Deeg tosett. Wi bruken keen Gess, bloots den Suerdeeg.

Wurde denn alle 14 Tage gebacken?

Dat kööm dor op an, wi lang dat Broot recken de. Mit veel Lüüd wör ok veel eten. Wi hebbt denn fokener backt. Morgens Klock süss, güng dat rut op’t Fild, Klock neegen geef dat Fröhstück un üm viertel no ülben wör Middag, denn gün’t no Huus un an Disch mit alle Mann. Rund üm den Disch seten wi denn mit dörtig Mann. No’middags kreegen wi op’n Feld een groode Melkkann mit Caffee un twee grote Schieben Broot –Fienbroot un Swartbroot- tosomenklappt. Wi hebbt denn düchtig rinhaut, mit uns dreckigen Hann, wi harrn je keen Woter dor. Güng dat Broot to Enn, wör wer backt. Dat kann ok no 3 Weeken wen hem. Jo, wi Deerns wörn för de Köök un för buten dor. Ik öber wör leever buten, dor harr ik weinigstens mool Middagsstünn, wenn ik in Huus wör, harr ik dat nich un müss dor mit afwaschen un allms mögliche mooken. In Harvst bi de Kortüffeloornt harrn wi jümmer 30 Mann an Disch. De harrn je ok all groote Smacht. Mien Söhn, de weet dat noch, de hett denn miteeten. He kööm denn Nömmeros mit op’t Fild ton Kortüffel opsöken. Dorför geev’t wat to eeten. 

 

Und nun 96 Jahre heute und solch ein Leben und immer gearbeitet.

Nun, trink mal ‚ne Tasse Kaffee, Tante Kammer! 

 

Ach, ik mutt seggen, ik bünn noch toi-toi egentlich nie richtig krank ween. Nee, is jümmer ganz goot goon bit vondoog. Ik bün all’n beeten pullerich worn, kann doch all’n Krück nehmen. 

 

Was habt ihr denn mit der Restwärme vom Ofen gemacht, habt ihr Kekse gebacken? 

 

Nee, nee Kekse wörn in de Köök in Oben backt. Öber wi hebbt Oof dörrt, Appel, Appel un Beern un Plumm. Allns hebbt wi dörrt. Dat kööm op een Gitter. Dat wör’n Hultgitter mit Droht, dor hebbt wi dat Oof roppleggt. Hiervör wör de Warms utnutzt. Ut den Oben wör all de Warms rutholt. Dat Oof wör denn rutholt, affköhlt un in een Büdel füllt. Den Büdel mit dat Backoof hüng’n wi denn in de Bleekkommer op’n Böben. 

 

Und kamen danach dann die klammen Betten in den Ofen? 

 

Ach jo, dat stimmt (Gniggern!). De wörrn denn obplustert. Dat hebbt wi ok mitmookt. Genau, so wör dat! 

 

Und nun ist das Backhaus aus Dollern in Bliedersdorf.

Jo, un genau so as fröher. Allns is so bleeven. Dor kommt gewiß ok veele ut Dollern un bekiekt dat hier. Scheun dat ji dat hier hebbt! 

 

Tante Kammer, und dann dein ganz alter Chef, Johann Heinrich (Tamcke),

bei dem bist du doch in Stellung gegangen?

Jo, datt wör mien ierste Baas! Wi seggen to jümm ümmer Papa un Mutti, jo genau! Öber bloots ünner uns. Mutti pass op, oh wei, oh wei! De köm ut Gräpel. Se harr een Mudder, Mudder Hinrichsen, se dröög jümmer Trachten. Un de ole Mudder Tamcke ok noch, den Olen, Heinrich Tamcke sein Mudder. Mien Grootmudder dröög ok noch Trachten. Ik heff dree Generatschoonen op’n Hoff Tamcke beleevt.

Tante Kammer, nun haben wir auch die Zeitung hier, du bist heute unser Ehrengast.

Jo, ik bemeuh mi ok dull (Gniggern!). Jo, so bünn ik ok noch jung, öber mien Been de wöllt nich mihr. Ik weet nich wi dat angohn kann. Dat gifft legeres segg ik jümmer.

 

Tante Kammer, du hast Dollern nie verlassen!

 

Jo, öber nu! Ik bün jümmer in Dollern ween. Ik wohn nu 96 Joohr in dat sülbe Huus in Dollern.
 
Und wie viel Lohn gab es denn damals?

Dat geev ganz wenig. Watt hebb ik denn dat ierste Johr kreegen? Dat weet ik gornich mehr. Öber fröher, de poor Buern de wörn riek. Un de Hüssels, de harrn all nix, bloots’n poor Swien. Wi harrn ok Swien. Wi harrn ok een Koh. Dorvon müssen wi leben. Dat is wohr. Ok mien Mudder hett a bi Tamcke arbeit, tomols at wi noch Kinner wörn. To de Tied wör Oma för uns dor. Mien Grootmudder is 100 Johr old worn.

 
Und nach dem Krieg, da habt ihr auch gebacken und auch für die Flüchtlinge, die da waren. Wann war denn Schluss mit dem Backen?

Oh, wann wör dat? Op eenmool wör dat ut mit’n backen. Dor wör de Buer Rotens (Rathjens), de Buer Rotens de harr ok een Backhuus. Dor güng’n ok veele hin un hebbt jümmer Broot backt. Dirk Holten wör de Inbööter. Denn güng dat Backen bi Rotens los. Dat Backhuus hebbt se denn bald afreeten. Mit unsen Backoben hebbt wi denn wieterbackt bit in de „Föftiger Johr’n“. Doch jo, wi harrn den ganzen Hoff vuller Flüchtlinge no’n Krieg. In de Waschköök, in groten Waschketel hebbt wi Arfen un Bohnen kookt. Dat wör een goode Waschköök. Backt, öber wi lang, dat weet ik nich mehr ganz genau. As ik voheirood wör hebb ik jümmer mitbackt. Morgens um veer rut un denn wör kneet. Dat wör ümmer ganz schön lustig, wi frein uns, wenn wi Backdag harrn.

 

Habt ihr auch mal einen Schnaps getrunken?

Nee, dor kömen wi nich ran.
Öber de ole Gustav Hoops, de jümmer de Keih molken hett, de wüss sik to helpen. Op’n Hoff Tamcke geev dat ok een Brennerei, dor müss he ok helpen un twieg jümmer’n beten för sik af. In de Schüün harr he een Messfork un dör een Finster hett he dormit Appel klaut. De Gustav Hoops wör Schweizer un Spitzbuuv (Gniggern!). He is jo a lang, lang dood. He harr een ganz dicke Froo, de Meta Hoops, he wör ok ganz schöön dick. Se wör’n to sülben Tied door as ik.

Und seit wann haben hier im Backhaus Menschen gewohnt?

In Dollern hebbt toierst, wi wör dat bloots? Ne, door hebbt keen Lüüd in’t Backhuus wohnt. De Buern’s, un ok de Hüssels wohnen in jümmer eegen Hüüs. Un mien Vadder, de harr ok een eegen Huus. Mien Grootvadder, de wör Snieder. Den hebb ik öber nich mehr kennt. De is vörher doodbleben. De güng mit sien Neihmoschin op’n Nacken von Huus to Huus, von Buer to Buer un hett Büxen flickt un neege neiht. Dormit hett he sien Gild vodent. Un mien Grootmudder hett ok a op’n Hoff von Tamcke arbeit.

Tante Kammer, entschuldige!

Wann haben hier im Backhaus zum Beispiel Flüchtlinge gewohnt? 

 

Dor wör een Flüchlingsfamilie Turau, nee, bi Tamcke op’n Hoff wörn veele Flüchlinge. Wi harrn den ganzen Hoff jo vull. Un in Huus wull’n se de nich hebben, de wörn jo eegenwillig. De Flüchlinge kömen in’t Efeuhuus, dat hebbt se free mookt. De eene Froo Turau, de kööm in’t Backhuus. De harr hier ehr Köök un wohn ok hier. Schloopen de se boben op’n Böben in Huus von Tamcke. Dor wörn ok de Schloopstuben von de Köökschen. De Knechen – hett dat jo fröher heten – Köökschen un Knechen. De Knechen hebbt denn ünnen blangen de Deel, dor wör’n  groten Ruum, dor schlöpen se denn mit veer, fief Mann op Stroh.

 

Wie viele Köökschen hatten sie denn? 

Jo, mit wiveel wörn wi denn? Sophie Engel un ik un twee Lihrlinge, Koklihrlinge (Buersdöchter), de müssen denn bi Mutti lihrn. Un wehe de Oma Hinrichs! Wenn wi sauber mookt harrn, denn güng se mit een witt Taschendook op disse Footbormliessen rüm, un hett kecken, op dor noch Stoff wör. Dat müss alln’s sauber ween.
 
Wie war das noch mal mit dem Brotbacken, habt ihr Hefe selber gemacht?

Nee, bi de Gessmarie, jo bi Köhlmann, hebbt wi Gess holt, ton Brootbacken. Dat letzte Huus, wenn man no Gotenborg rutführn de, dor wör fröher een Kröger, dor kreegen wi Gess. Dor hebbt wi denn wat afbrooken un opeeten. Gess smeck goot.

Habt ihr auch mit Backpulver gebacken?

Backpulver? Nee, to de Tied geev dat noch keen Backpulver. Ik kann mi nich erinnern. Backpulver geevdat ierst looter. Wi hebbt bloots Gess nommen. Wi harrn ok keen wittet Mehl, uns Mehl wör ümmer grau. Dat sünd so Erinnerungen, dat hett richtig Spooß mookt. Un wehe wi wörn bi’n Naschen ertappt, denn geev dat wat!
 
Und wenn du erwischt wurdest, was gab es dann?

Dat is keener gewohr worn. Ik wör schlau! Trotz swoore Arbeit hett dat doch veel Spooß mookt. Man wör dat garnich anners gewohnt. Wi kenn’ jo gornix anners. Ach, dat wör schön öber ok swoor. Öber in Krieg wört an swoorsten. Dat geev jo ok veel Mogermelk in un no’n Krieg. Wenn man bi’n koken nich oppassen de, wör se gau anbrennt. De Kalver kreegen jo ok von de Mogermelk. Un nu is dat allns so öd op de Hööv. Keen Veeh mehr, keen Heen un keen Hohn kreiht mehr. Alln’s is anners. 

 

Schöne heile Welt heute?

Veeles is eenfacher un lichter worrn. Öber scheuner? Ik weet nich.
  
Tante Kammer, wir danken dir für dein Kommen.

Ik heff mi ganz dull freit, bi jo to ween. Ji hebbt dat richtig scheun hier.